Η Σύλβια Ιωάννου ανήκει σε μια οικογένεια που η επιχειρηματική της δράση συνδυαζόταν με την προσφορά στον τόπο. Τον δρόμο αυτό συνεχίζει και η ίδια έχοντας επιλέξει την γνώση της ιστορίας. Έναν τομέα που ενδεχομένως δεν είναι εύκολο να εκτιμηθεί από το ευρύ κοινό.

Όσο κι αν ψάξει κάποιος στο διαδίκτυο δεν θα βρει καμιά πληροφορία για τη Σύλβια Ιωάννου, πέραν από αυτές που αφορούν το ίδρυμά της. Ένα ίδρυμα που συστάθηκε το 2009 με στόχο τη διάσωση της ιστορικής μνήμης αλλά και το μοίρασμα της γνώσης με όσους ενδιαφέρονται.

Όλα άρχισαν κάπου κοντά στα τέλη της δεκαετίας του 1970, όταν μετά την τουρκική εισβολή, η Σύλβια Ιωάννου ξεκίνησε να συλλέγει περιηγητικά βιβλία, χειρόγραφα και χάρτες με στόχο να διασώσει, να διατηρήσει, αλλά και να διαδώσει τον πολιτιστικό και ιστορικό θησαυρό του τόπου μας. Μετά από 40 χρόνια η προσπάθεια συνεχίζεται έχοντας καταφέρει να συγκεντρώσει πέραν των 3.000 σπάνιων βιβλίων και χαρτών που αφορούν την Κύπρο αλλά και την ευρύτερη περιοχή από τον 15ο αιώνα. Η συλλογή της Σύλβιας Ιωάννου θεωρείται μία από τις σημαντικότερες στον κόσμο στο είδος της.

Τη συλλογή αυτή αποφάσισε να αξιοποιήσει θέτοντας την, με διάφορους τρόπους, στη διάθεση μελετητών και όποιου ενδιαφέρεται. Μέρος της έχει ψηφιοποιηθεί, αναρτηθεί και προσφέρεται για έρευνα, μέσω της ιστοσελίδας του Ιδρύματος (sylviaioannoufoundation.org). Ιδιαίτερα σημαντικό θεωρείται το πρόγραμμα που εκπονήθηκε σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών. Στηρίζεται στην ψηφιακή αξιοποίηση του χάρτη που έφτιαξε ο Κίτσενερ το 1885 και με μια διαδικτυακή εφαρμογή μπορεί ο καθένας να βρει πληροφορίες για το πώς ήταν ο πληθυσμός, η αγροτική και αστική ζωή εκείνη την περίοδο στο νησί. Είναι επίσης το πρόγραμμα «Ζέφυρος», το οποίο βασίζεται στην αποδελτίωση βιβλίων γραμμένων σε γλώσσες που δύσκολα θα διάβαζε κάποιος, ενώ έτσι εύκολα μπορεί να περιδιαβεί ηλεκτρονικά την Κύπρο μιας άλλης εποχής και να βρει πληροφορίες όπως τοπωνυμικά στοιχεία, να μάθει για την τροφή και τα ενδύματα, για την ιατρική και την παιδεία και άλλες πληροφορίες.

Παράλληλα το Ίδρυμα Σύλβιας Ιωάννου οργανώνει συνέδρια, πραγματοποιεί εκδόσεις και παραχωρεί υποτροφίες σε νέους που θέλουν να ενδιατρίψουν στο θέμα. Στο πανεπιστήμιο Κύπρου δε, το οποίο την αναγόρευσε επίτιμη διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής, έχει δημιουργήσει έδρα Σύλβιας Ιωάννου στον τομέα των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Επιστημών, εισάγοντας τη σύγχρονη τεχνολογία στην υπηρεσία της ακαδημαϊκής παραδοσιακής γνώσης με στόχο την προσέλκυση νέων ερευνητών στον τομέα των ανθρωπιστικών σπουδών.

Τη γυναίκα πίσω από όλο αυτό προσεγγίσαμε προσπαθώντας να αγγίξουμε το όραμά της.

- Είστε κάτοχος μιας από τις σημαντικότερες συλλογές βιβλίων και χαρτών που αναφέρονται στην Κύπρο. Πώς προέκυψε το ενδιαφέρον αυτό;
Πάντοτε με ενδιέφεραν τα βιβλία. Μετά την εισβολή, προσπάθησα να συγκεντρώσω γραπτά και έντυπα τεκμήρια για την ιστορία και τον πολιτισμό της πατρίδας μας. Αυτή η συλλογή αποτέλεσε το εφαλτήριο για τη δημιουργία του Ιδρύματος Σύλβιας Ιωάννου το 2009.

- Σε μια τόσο κυνική εποχή όπου το ενδιαφέρον είναι στραμμένο στο μέλλον, η γνώση του χθες πόσο σημαντική μπορεί να είναι;
Η ιστορία μάς διδάσκει ότι αν ένας λαός δεν ξέρει το παρελθόν του, δεν μπορεί να διαχειριστεί το παρόν του και να έχει προσδοκίες για το μέλλον του.

- Σε έναν παγκοσμιοποιημένο πλανήτη οι χάρτες τι αξία έχουν; Τι μπορούν να μας διδάξουν;
Οι χάρτες διδάσκουν γεωγραφία και ιστορία, θυμίζουν στοιχεία της μυθολογίας, φυλάσσουν τα παλιά τοπωνύμια και μεταφέρουν πολλές θαυμαστές πληροφορίες για όποιον έχει την υπομονή να σκύψει πάνω τους και να τους μελετήσει. Πάνω σ’ αυτό θα ήθελα να πω πόσο χαρούμενοι είμαστε στο Ίδρυμα με την ανταπόκριση που έχει η εφαρμογή για τον χάρτη της Κύπρου από τον Kitchener το 1885, και πόσες προοπτικές ανοίγει για νέες μελέτες. Ξεκίνησε ως ερευνητικό πρόγραμμα με το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και την ομάδα του καθηγητή Χρίστου Χαλκιά, που συνεχώς εμπλουτίζεται και εξελίσσεται.

- Σήμερα ποιο είναι το περιεχόμενο της συλλογής και πώς αξιοποιείται;
Η συλλογή του Ιδρύματος περιέχει περισσότερες από 3.000 σπάνιες εκδόσεις, χάρτες και χειρόγραφα από τον 15ο έως και τον 20ό αιώνα σχετικά με την Κύπρο και την Ανατολική Μεσόγειο. Το υλικό αυτό αξιοποιείται μέσω της ψηφιακής βιβλιοθήκης στην ιστοσελίδα του Ιδρύματος, όπου προοδευτικά αναρτώνται βιβλία ολόκληρα και χάρτες. Βεβαίως, ακολουθούμε και τον παραδοσιακό τρόπο, των έντυπων ομοιοτυπικών εκδόσεων με χειρόγραφα τεκμήρια της Συλλογής, αλλά και της έκδοσης έργων αναφοράς για την ιστορία του βιβλίου και την χαρτογραφία της Κύπρου. Ένας ακόμη τρόπος αξιοποίησης έρχεται πάλι από την τεχνολογία, και είναι τα ερευνητικά προγράμματα όπως αυτά που εκπονούνται σε συνεργασία με το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο για την χαρτογραφία, καθώς και η πύλη Inspiral.

- Για τον ίδιο τον τόπο ποια είναι η σημασία ενός τόσο πλούσιου υλικού που αναφέρεται στην ιστορία του;
Μα, η ερώτησή σας περιέχει την απάντηση: Μεγάλη!

- Οι άνθρωποι πώς μπορούν να το αντιληφθούν και να το εκτιμήσουν;
Το βιβλίο είναι ένα μέσον που πιστεύω ότι δεν θα χαθεί στην εποχή της τεχνολογίας όπου ζούμε. Εκεί καταφεύγουμε, και η πρόσφατη περίοδος απέδειξε ότι ο άνθρωπος αναζητά την παρηγοριά του βιβλίου. Ωστόσο στις μέρες μας είναι σημαντικές οι δυνατότητες που μας προσφέρει η τεχνολογία, με την επικοινωνία σε όλο τον κόσμο και την πρόσβαση σε υλικό που δεν θα διανοούμασταν πριν από 20 μόλις χρόνια. Και η δύναμή της στηρίζεται σε ένα μέσον που ποτέ δεν θα ξεπεραστεί, στην εικόνα. Δείτε για παράδειγμα έναν χάρτη του Jenichen, του 1571, για την πολιορκία της Αμμοχώστου. Ο πόλεμος της Κύπρου μαίνεται και στην Ευρώπη κυκλοφορεί αυτό το εικονογραφημένο μονόφυλλο σαν εφημερίδα εποχής, με ελάχιστο κείμενο. Η εικόνα ήταν αρκετή για να πληροφορηθεί ο κόσμος τα γεγονότα, καθώς στον χάρτη αποτυπώνονται παραστατικά στιγμιότυπα του πολέμου, η οχύρωση της πόλης (ξεχωρίζει ο τριγωνικός προμαχώνας Martinengo), τα χαρακώματα, οι στρατοπεδεύσεις, η επέλαση του ιππικού και ο αποκλεισμός του λιμανιού.

- Οι συλλέκτες κρατάνε συνήθως τα αποκτήματά τους για ιδίαν χρήση και απόλαυση. Εσείς ακολουθείτε μια εντελώς αλλιώτικη τακτική θέτοντας τη συλλογή σας στη διάθεση όποιου ενδιαφέρεται. Ποιο είναι το σκεπτικό σας;
Πίστευα πάντοτε ότι η γνώση είναι για όλους και ιδίως για τους νέους. Γι' αυτό και το Ίδρυμα είναι ανοιχτό σε ακαδημαϊκούς και στα νέα παιδιά. Ευτυχώς η τεχνολογία προσφέρει την δυνατότητα για την διάχυση της γνώσης, χωρίς να είναι απαραίτητη η φυσική παρουσία. Έτσι η γνώση γίνεται προσβάσιμη σε όλους, γιατί χωρίς αυτήν ένας λαός χάνει την ταυτότητά του.

- Εμπεριέχει και κάποια νοσταλγία η ενασχόλησή σας αυτή;
Φυσικά, πρόκειται για την πατρίδα μου!

- Ζώντας τον περισσότερο καιρό εκτός Κύπρου, μήπως αυτό προκαλεί μια εξιδανικευμένη εικόνα;
Τουναντίον. Η απόσταση σε κάνει πιο αντικειμενικό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μειώνει την αγάπη προς την πατρίδα σου.

- Εκτός από τη συλλογή, δημιουργήσατε την πλατφόρμα Inspiral. Πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το κοινό;
Η πλατφόρμα Inspiral, που δημιούργησε το Ίδρυμα Σύλβιας Ιωάννου, διευρύνεται τώρα σε συνεργασία με τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη στην Αθήνα, το Μουσείο Μπενάκη και το Ίδρυμα «Ακτία Νικόπολις». Πυρήνας της πλατφόρμας ήταν η επιλογή 125 σπανίων περιηγητικών βιβλίων της Συλλογής, γραμμένων σε 11 γλώσσες, που εκδόθηκαν μεταξύ 15ου και 18ου αιώνα. Τα βιβλία αυτά αποδελτιώθηκαν στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος που εκπονήθηκε από το Πανεπιστήμιο Κύπρου με επιστημονικό υπεύθυνο την καθηγήτρια Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister, η οποία έδωσε και το όνομα του προγράμματος «Ζέφυρος». Με απλές γνώσεις ηλεκτρονικού υπολογιστή, καθένας μπορεί να περιδιαβεί την Κύπρο μιας άλλης εποχής και να βρει πληροφορίες σε βιβλία γραμμένα σε γλώσσες που δύσκολα θα διάβαζε σήμερα. Μπορεί να συλλέξει ιστορικά ή τοπωνυμικά στοιχεία, να αναζητήσει εξειδικευμένες πληροφορίες από τα προσφερόμενα θέματα, να μάθει για την τροφή και τα ενδύματα, για την ιατρική και την παιδεία και γενικά ό,τι αγγίζει τα ενδιαφέροντά του. Σκοπός μας είναι να προστεθούν προοδευτικά και άλλα βιβλία, αλλά είναι χρονοβόρο και απαιτητικό έργο. Προϋπόθεση είναι, όπως αντιλαμβάνεστε, η συμμετοχή ειδικών επιστημόνων, οι οποίοι αναλαμβάνουν την «αποκρυπτογράφηση» των πληροφοριών που βρίσκονται φυλαγμένες στα βιβλία. Ήδη έχει εκδηλωθεί ενδιαφέρον από το Πολιτιστικό Ίδρυμα της Τραπέζης Κύπρου, προς την κατεύθυνση του εμπλουτισμού της πλατφόρμας με βιβλία της δικής τους συλλογής.

- Πώς βλέπετε να εξελίσσεται όλο αυτό το υλικό; Ποιοι είναι οι στόχοι;
Με έναυσμα τις ψηφιακές εφαρμογές που αναδεικνύουν τις πρωτογενείς πηγές, αγκαλιάσαμε την ιδέα δημιουργίας μιας έδρας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, με αντικείμενο τις Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Επιστήμες. Το σκεπτικό είναι ότι θα μπορέσει να προχωρήσει σε νέες εφαρμογές που θα αξιοποιούν δεδομένα από ιστορικά τεκμήρια (λ.χ. βιβλία, έγγραφα, χάρτες, σχέδια, φωτογραφίες εποχής) και θα ενισχύσει την έρευνα στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Το κοινό υποδέχεται θερμά τέτοιου είδους εφαρμογές, όπως φάνηκε από την ανταπόκριση που είχε ένα ακόμη πρόγραμμα σε συνεργασία με το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, οι «Αναπαραστάσεις της Κύπρου», που ψηφίστηκαν ως καλύτερο πρόγραμμα στον θεσμό Digital Humanities Awards για το 2019 στην κατηγορία Best DH Public Engagement. Τα νέα παιδιά, για παράδειγμα, είναι εξοικειωμένα από νωρίς με την τεχνολογία και μπορούν με μεγάλη ευκολία να χρησιμοποιήσουν στοιχεία από τα ερευνητικά προγράμματα σε διάφορες εφαρμογές της καθημερινής ζωής. Αυτός είναι ένας ακόμη στόχος μας, μέσω των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Ιδρύματος που σχεδιάζονται βάσει των ερευνητικών. Και ξεκινώντας από τα πιο απλά και καθημερινά, ακόμη και οι μαθητές των τάξεων του δημοτικού σχολείου μπορούν να μάθουν για το χωριό των παππούδων τους, για τον τόπο που γεννήθηκαν οι γονείς τους, για την πόλη που μένουν σήμερα και πώς αυτή άλλαξε στο πέρασμα του χρόνου.

- Κάθε χρόνο το Ίδρυμα Σύλβιας Ιωάννου παραχωρεί υποτροφίες για σπουδές με αντικείμενο την Κύπρο. Υπάρχει ενδιαφέρον από τους νέους;
Φυσικά, και διαρκώς αυξάνεται. Κάθε χρόνο όλο και περισσότεροι υποψήφιοι με ενδιαφέροντα θέματα υποβάλλουν αιτήσεις. Βρισκόμαστε ήδη στον 8ο κύκλο του προγράμματος υποτροφιών, και οι χορηγούμενες υποτροφίες (που φτάνουν έως και τα 3 έτη) στηρίζουν νέους επιστήμονες σε ποικίλα γνωστικά αντικείμενα που σχετίζονται με την Κύπρο.

- Ποια μπορεί να είναι η συμβολή των ανθρωπιστικών σπουδών στην εποχή μας;
Σίγουρα δεν πρωτοτυπώ λέγοντας ότι κάθε άνθρωπος για να ολοκληρωθεί χρειάζεται τις ανθρωπιστικές σπουδές ως βάση της παιδείας του. Περισσότερο ίσως θα ωφεληθεί από αυτές ο επιστήμονας, προχωρώντας προς την εξειδίκευσή του, όταν τις αξιοποιήσει για να καλλιεργήσει την κριτική σκέψη, να εμπλουτίσει την φαντασία και να διευρύνει την οπτική του, μεταξύ άλλων. Συμβάλλουν δηλαδή καθοριστικά στην απόκτηση σφαιρικής παιδείας.

- Μελετώντας την ιστορία της Κύπρου μέσα στους αιώνες τι θα λέγατε για την διαχρονική πορεία και κυρίως για την παρούσα κατάσταση;
Αγαπώ την ιστορία και το βιβλίο. Αυτό που έμαθα διαβάζοντας είναι ότι ο τόπος μας υπήρξε φόρου υποτελής, υπήρξε τμήμα αυτοκρατοριών, αγοράστηκε, πουλήθηκε στους Φράγκους, έγινε κτήση της Βενετίας, κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς, παραχωρήθηκε τους Άγγλους, πληγώθηκε από τον Αττίλα. Τούτος ο θαυμαστός τόπος όμως κράτησε τη γλώσσα, τη θρησκεία και την ταυτότητά του. Και τα βιβλία φύλαξαν αυτή την ιστορία. Διασώζοντας τα βιβλία, διασώζουμε τη μνήμη. Γιατί χωρίς μνήμη δεν έχουμε καταγωγή.

- Μπορείτε να προβλέψετε με κάποιο τρόπο και το μέλλον της;
Μακάρι να μπορούσα να είμαι μάντης καλών.

- Σε ποια εποχή της θα θέλατε να είχατε ζήσει και γιατί;
Σε αυτήν που ζω, διότι απολαμβάνω το παρόν, χάρη στην μάθηση γνωρίζω το παρελθόν, και ευελπιστώ για το μέλλον. Άλλωστε η εποχή μας, προσφέρει τεχνολογικά εργαλεία που παρακινούν τον καθένα από εμάς να επιχειρήσει το δικό του ταξίδι στην γνώση και στον χρόνο.

- Ψάχνοντας στο διαδίκτυο δεν βρήκα πουθενά μία συνέντευξη σας. Γιατί αποφεύγετε τη δημοσιότητα;
Δεν αποφεύγω την δημοσιότητα. Αποφεύγω την προσωπική προβολή, γιατί πιστεύω ότι αξίζει περισσότερο η παρουσίαση του πλούτου της γνώσης σε βιβλία και χάρτες που υπάρχουν σε μια ανοιχτή βιβλιοθήκη.

- Προέρχεστε από μια επιχειρηματική οικογένεια. Πώς συνδυάζεται η επιχειρηματική δραστηριότητα με τον πολιτισμό;
Κατ' ακρίβειαν προέρχομαι από μια οικογένεια φιλάνθρωπη. Από τους γονείς μου έμαθα ότι κάθε άνθρωπος οφείλει να προσφέρει στην κοινωνία και στην πατρίδα. Εξ ου κι εγώ συνεχίζω να προσφέρω με τον τρόπο μου στον τομέα του πολιτισμού.

- Στην πρώτη επαφή με πληροφόρησαν πως μετακινείστε συχνά. Ποιος είναι ο χάρτης των μετακινήσεων σας; Τι σημαίνουν για σας τα ταξίδια;
Είμαστε μια πολύ δεμένη οικογένεια. Τα παιδιά μου είναι πολίτες του κόσμου και τα ταξίδια είναι υποχρεωτικά για να διατηρούμε τους οικογενειακούς δεσμούς.

Κλείνοντας θα ήθελα να σας πω και κάτι προσωπικό: Η πιο συγκινητική στιγμή για μένα ήταν η πρόταση του Πανεπιστημίου Κύπρου να με ανακηρύξει επίτιμη διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής. Ήταν αναγνώριση της προσπάθειάς μου να συγκροτήσω μια κυπρολογική βιβλιοθήκη που περικλείει την ιστορία και τον πολιτισμό της πατρίδας μου. Ήταν ακόμη και μια αναγνώριση της στήριξης προς τους νέους, στους οποίους δεν έπαψα ποτέ να πιστεύω.

Φιλελεύθερα, 5 Ιουλίου 2020
Χρυστάλλα Χατζηδημητρίου

Σχετικοί σύνδεσμοι:

Περιηγηθείτε μέσω της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Σύλβιας Ιωάννου σε βιβλία και σε χάρτες της Συλλογής.
Εξερευνήστε τις αποδελτιωμένες πληροφορίες από βιβλία της Συλλογής στην διαδικτυακή πλατφόρμα Inspiral.
Αναζητήστε τις εκδόσεις του Ιδρύματος Σύλβιας Ιωάννου.